Biến đổi khí hậu: FIFA buộc phải dời lịch World Cup?

Một trận chung kết World Cup diễn ra vào dịp Giáng sinh hoặc đêm Halloween. Một kỳ Thế vận hội mùa hè được dời sang mùa thu, mùa đông hoặc thậm chí mùa xuân. Giải vô địch điền kinh thế giới kéo dài nhiều tháng trong năm.

Nếu cách đây vài năm, những kịch bản này bị xem như trò đùa Cá tháng 4, thì nay chúng được mang ra thảo luận nghiêm túc trong các cuộc họp cấp cao của làng thể thao thế giới. Lý do nằm ở một vấn đề duy nhất và nóng bỏng theo đúng nghĩa đen, khí hậu.

Các nhà tổ chức buộc phải suy nghĩ lại. Nhiệt độ toàn cầu tăng lên và các hiện tượng thời tiết cực đoan xuất hiện dày đặc khiến lãnh đạo các môn thể thao lớn trở nên cởi mở hơn với ý tưởng thay đổi lịch thi đấu truyền thống.

Từ chỗ chỉ xem đây là giải pháp tình thế, như World Cup 2022 hay Giải vô địch điền kinh thế giới từng tổ chức tại Qatar, nay xu hướng điều chỉnh dài hạn đang được đề cập nhiều hơn. Chủ tịch FIFA Gianni Infantino thẳng thắn nêu quan điểm tại đại hội nhóm các câu lạc bộ Châu Âu hồi tháng 10 khi nói về tương lai lịch thi đấu World Cup.

Ông nhấn mạnh nếu muốn cả thế giới thi đấu cùng thời điểm, có thể tổ chức vào tháng 3 hoặc tháng 10, bởi tháng 12 nhiều khu vực không thể đá, còn tháng 7 lại là thời điểm nóng cực độ ở những nơi khác.

Phát biểu này được đưa ra trong bối cảnh FIFA chuẩn bị quyết định có điều chỉnh thời điểm tổ chức World Cup 2034 tại Ả Rập Xê Út hay không, và giải đấu cũng không thể ấn định vào tháng 11 hoặc 12 như năm 2022 vì trùng với tháng Ramadan.

Infantino sau đó giải thích thêm rằng đây không chỉ là câu chuyện của một kỳ World Cup, mà là vấn đề tổng thể. Ngay cả ở Châu Âu, thi đấu vào tháng 7 cũng rất nóng. Ông cho rằng bóng đá cần xem xét lại thời điểm tối ưu, chẳng hạn tháng 6 tại Châu Âu chưa được khai thác nhiều, và rằng mọi điều chỉnh đều chỉ khả thi khi tất cả thành viên giữ được tư duy cởi mở.

Cùng thời điểm, Chủ tịch World Athletics Sebastian Coe đưa ra cảnh báo với môn điền kinh và các môn thuộc hệ thống Olympic. Phát biểu trong những ngày cuối của Giải vô địch điền kinh thế giới tại Tokyo, ông thừa nhận rằng nhiều nội dung, đặc biệt là các môn đòi hỏi sức bền như marathon, rất có thể sẽ phải tách khỏi lịch thi đấu chung và chuyển sang thời điểm mát mẻ hơn trong năm.

Coe cho rằng ngay cả khi dịch sang mùa thu hoặc mùa đông, nhiều thành phố vẫn có thể quá nóng, nhưng đây là thay đổi gần như không thể tránh khỏi trong tương lai gần.

Ông nhấn mạnh toàn bộ các môn Olympic, thậm chí cả phong trào Olympic, sẽ phải cùng nhau xây dựng lại lịch thi đấu quốc tế, bởi không thể tiếp tục yêu cầu vận động viên thi đấu trong điều kiện nhiệt độ cực đoan gây hại sức khỏe và ảnh hưởng trực tiếp tới thành tích.

Ủy ban Olympic quốc tế IOC cũng để ngỏ khả năng điều chỉnh khung thời gian truyền thống của Thế vận hội mùa hè. Từ năm 2003, IOC quy định Olympic mùa hè diễn ra trong khoảng từ 15/7 đến 31/8 vì phù hợp lịch thi đấu và thời lượng phát sóng. Tuy nhiên, cơ quan này đang trong quá trình cân nhắc nhằm thích nghi với tình hình khí hậu thực tế, trong đó việc xem xét lại thời điểm tổ chức là vấn đề lớn.

Những phát biểu của Infantino về khả năng tổ chức World Cup vào tháng 3 hoặc tháng 10 được đưa ra chỉ một tuần sau cảnh báo của Phó chủ tịch FIFA, Victor Montagliani. Ông cho biết một số trận tại World Cup 2026 có thể phải đá muộn hơn bình thường để tránh khung giờ nóng nhất ngày.

Cảnh báo này xuất phát từ nghiên cứu cho thấy 10/16 sân vận động tại Mỹ, Canada và Mexico nằm trong nhóm rủi ro rất cao về sốc nhiệt. Báo cáo "Pitches in Peril" do Football for Future và Common Goal thực hiện là đánh giá khí hậu đầu tiên nhắm vào các thành phố đăng cai World Cup dựa trên khuyến nghị của IPCC.

Theo đó, 14/16 sân vượt ngưỡng an toàn với ít nhất 3 mối nguy lớn, gồm nắng nóng cực đoan, mưa lớn làm mặt sân mất khả năng thi đấu và nguy cơ ngập lụt. Trước đó không lâu, Club World Cup mở rộng lên 32 đội tổ chức tại Mỹ đã bị ảnh hưởng nặng bởi nắng nóng và giông lớn, khiến nhiều trận bị tạm dừng.

Tiền vệ Jude Bellingham và đồng đội ở Real Madrid phải dội nước liên tục để hạ nhiệt. Enzo Fernandez còn cho biết anh từng chóng mặt đến mức phải nằm xuống sân, mô tả trải nghiệm khi thi đấu dưới thời tiết mùa hè là hết sức nguy hiểm.

Thậm chí, một nữ cầu thủ 15 tuổi ở Mexico tử vong vì nghi sốc nhiệt khi thi đấu chỉ vài tuần trước đó. Trong quá khứ, Rachel Daly, tuyển thủ Anh, từng nhập viện vì kiệt sức do nóng tại Mỹ và sau này kêu gọi FIFA tránh tổ chức các trận đấu đầu giờ chiều.

Trên sân quần vợt, Holger Rune cảnh báo tại Thượng Hải Masters 2025 rằng “một ngày nào đó sẽ có người chết” nếu các giải tiếp tục diễn ra trong điều kiện nhiệt độ như vậy.

Thế vận hội Los Angeles 2028 cũng đối mặt với những nguy cơ tương tự, đặc biệt sau loạt cháy rừng dữ dội tại California đầu năm. Trước Olympic Paris 2024, báo cáo "Rings of Fire" của Hiệp hội thể thao bền vững Anh cảnh báo nguy cơ vận động viên bị sốc nhiệt dẫn tới tổn thương đa cơ quan lâu dài.

Ở Anh, nơi chuẩn bị đồng đăng cai Euro 2028 và World Cup nữ 2035, dữ liệu khí tượng cho thấy xu hướng nhiệt độ tăng ở các sự kiện thể thao lớn, trong khi lượng mưa biến động mạnh.

Met Office từng thực hiện một video mô phỏng thời tiết Wimbledon năm 2059, cảnh báo nhiệt độ tại All England Club trong tháng 7 có thể lên tới 40 độ C. Ngay tại giải quần vợt Wimbledon gần đây, nhiều trường hợp khán giả phải cấp cứu vì nóng. Rugby cũng chịu ảnh hưởng. World Rugby công bố báo cáo cho rằng sân Kingsholm của Gloucester nằm trong nhóm nguy cơ bị nước biển dâng nếu nhiệt độ toàn cầu tăng trung bình hai độ C.

World Cup của nữ diễn ra vào năm 2019 tại Nhật Bản từng phải hủy 2 trận vòng bảng vì siêu bão Hagibis. Ở Doha, giải điền kinh thế giới phải thi đấu lúc nửa đêm để tránh nóng, dù rằng giải đấu đã được chuyển sang phần cuối mùa thu. Ngay cả F1 cũng có cuộc đua được mô tả “nguy hiểm vì nóng” tại Singapore tháng 10.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra là liệu việc điều chỉnh lịch thi đấu vĩnh viễn có phải giải pháp khả thi cho mọi môn thể thao hay không. Việc đưa World Cup sang tháng 3 hoặc tháng 10 nhiều khả năng sẽ vấp phản đối mạnh hơn cả việc dời World Cup 2022. Lịch bóng đá hiện đã chật kín. Nếu World Cup tránh các tháng nóng nhất, những giải đấu khác buộc phải dồn vào giai đoạn nóng hơn, kéo theo rủi ro mới.

Tiến sĩ Madeleine Orr, giảng viên Đại học Toronto và chuyên gia về sinh thái thể thao, cho rằng tránh các tháng nóng chỉ là một phần của giải pháp. Bà đề xuất ưu tiên chọn quốc gia đăng cai có khí hậu ôn hòa hơn, sử dụng sân có mái che hoặc thiết kế bóng râm hiệu quả, đồng thời xây dựng quỹ ngày dự phòng để hoãn hoặc dời trận khi thời tiết xấu.

Orr nhấn mạnh lịch bóng đá hiện đã kín suốt 365 ngày, không khả thi về sức khỏe vận động viên lẫn khả năng thích nghi khí hậu. Theo bà, cần tạo ra khoảng trống trong lịch thi đấu để áp dụng các giải pháp cần thiết, nếu không lựa chọn về địa điểm lẫn thời điểm thi đấu sẽ ngày càng thu hẹp.

Cuối cùng theo vị tiến sĩ, yếu tố quyết định vẫn là doanh thu. Lợi ích kinh tế luôn chi phối các quyết định thể thao đỉnh cao. Khi thừa nhận điều này, mọi bên có thể dễ tìm cách dung hòa giữa an toàn khí hậu và doanh thu.

Trong khi các báo cáo khí hậu và cảnh báo khoa học ngày càng dày lên, những giải đấu lớn vẫn đang được lên kế hoạch. Câu hỏi không còn là liệu thể thao có bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu hay không, mà là các môn thể thao có thể thay đổi đủ nhanh để thích nghi với thời tiết hay không.