PIF: Cỗ máy nghìn tỷ và tham vọng tái thiết Saudi Arabia

Nếu bạn là một người hâm mộ bóng đá trung lập, chắc hẳn bạn đã hơn một lần tự hỏi tại sao Cristiano Ronaldo, Neymar hay Karim Benzema lại đồng loạt từ bỏ ánh hào quang Châu Âu để thi đấu dưới cái nóng sa mạc.

Hay tại sao Newcastle United, một đội bóng tầm trung tại Anh, bỗng chốc trở thành gã nhà giàu mới nổi. Thậm chí, logo của những thương hiệu lạ lẫm từ Trung Đông lại xuất hiện tràn ngập trên các bảng quảng cáo điện tử tại những giải đấu danh giá nhất hành tinh.

Tất cả những hiện tượng đó thực chất đều là những quân cờ nằm trong một bàn cờ vĩ đại được điều khiển bởi một thực thể duy nhất: Quỹ Đầu tư Công Saudi Arabia, hay còn được thế giới tài chính gọi tắt là PIF.

Để hiểu được những gì đang diễn ra trên thị trường chuyển nhượng hay các thương vụ sáp nhập thể thao đình đám, chúng ta không thể chỉ nhìn vào bề nổi của các con số. Mà ta buộc phải giải phẫu PIF để hiểu bản chất của nó, không phải như một nhà tài trợ hào phóng, mà là một công cụ địa chính trị sắc bén đang thay đổi trật tự thế giới.

Sự trỗi dậy của người khổng lồ ngủ quên

Về mặt định nghĩa, PIF (Public Investment Fund) là Quỹ chủ quyền của vương quốc Saudi Arabia. Được thành lập từ năm 1971, trong suốt hơn 4 thập kỷ, quỹ này hoạt động như một két sắt thụ động, nơi chính phủ gửi những đồng đô la thu được từ dầu mỏ để tái đầu tư sinh lời. 

Tuy nhiên, con quái vật tài chính này thực sự thức giấc và lột xác hoàn toàn vào năm 2015. Đó là thời điểm Thái tử Mohammed bin Salman, người nắm quyền lực thực tế tại vương quốc này, trở thành Chủ tịch của quỹ và tái cấu trúc nó với một tham vọng không đáy.

Từ một quỹ đầu tư nội địa trầm lắng, PIF đã vươn mình trở thành một trong những thế lực tài chính lớn nhất hành tinh. Tính đến tháng 5 năm 2025, PIF đang quản lý khối tài sản khổng lồ trị giá khoảng 925 tỷ USD và đang tăng tốc để cán mốc 1.000 tỷ USD.

Sức mạnh của PIF không chỉ nằm ở tiền mặt, mà ở danh mục đầu tư bao trùm mọi mặt của đời sống hiện đại. Họ là cổ đông lớn của những tập đoàn định hình thế giới như Uber, Boeing, Meta (Facebook), Disney, các ngân hàng toàn cầu và cả những gã khổng lồ giải trí như Nintendo hay Capcom.

Nhưng khác với các quỹ đầu tư của Na Uy hay Trung Quốc vốn chỉ tập trung vào lợi nhuận tài chính, PIF dưới thời Thái tử Mohammed bin Salman mang trong mình một sứ mệnh chính trị và xã hội cấp bách hơn nhiều: Hiện thực hóa Tầm nhìn 2030.

Tầm nhìn 2030: Cuộc đào thoát khỏi lời nguyền dầu mỏ

Để hiểu tại sao PIF lại đổ tiền vào bóng đá, chúng ta phải hiểu nỗi sợ hãi lớn nhất của Saudi Arabia. Đó là một tương lai không còn dầu mỏ, hoặc dầu mỏ không còn thống trị thế giới.

Quốc gia này nhận thức rõ ràng rằng nguồn tài nguyên thiên nhiên rồi sẽ cạn kiệt, và họ cần một nền kinh tế đa dạng, bền vững hơn trước khi giếng dầu cuối cùng được đóng lại. Tầm nhìn 2030 chính là bản quy hoạch tổng thể để tái thiết đất nước, chuyển dịch từ khai thác tài nguyên sang du lịch, giải trí, công nghệ và dịch vụ.

Trong chiến lược vĩ mô đó, thể thao không đơn thuần là trò chơi, mà là mũi nhọn tiên phong để xây dựng quyền lực mềm. Các chiến lược gia tại Riyadh đã xác định ba mục tiêu cốt lõi mà thể thao phải mang lại.

Thứ nhất là sự chú ý, họ muốn chứng minh năng lực tổ chức và sự hiện đại thông qua việc đăng cai các siêu sự kiện như World Cup 2034 hay Đại hội thể thao Châu Á mùa đông. 

Thứ hai là sự hấp dẫn, nhằm biến Saudi Arabia thành điểm đến du lịch sôi động, xóa bỏ hình ảnh một sa mạc khắc nghiệt chỉ có lạc đà và các giàn khoan.

Và thứ ba là sự thiện chí, dùng ngôn ngữ chung của thể thao để kết nối với thế giới, xóa nhòa đi những định kiến về một quốc gia khép kín và hà khắc.

Chiến dịch quốc hữu hóa bóng đá và cú sốc cho Châu Âu

Cách PIF tham gia vào bóng đá hoàn toàn khác biệt so với những tỷ phú Nga hay Mỹ trước đây. Họ không mua câu lạc bộ vì sở thích cá nhân, họ đầu tư theo hệ sinh thái để phục vụ lợi ích quốc gia.

Bước đi đầu tiên mang tính biểu tượng là việc thâu tóm Newcastle United vào năm 2021 với giá 300 triệu bảng. Thương vụ này không chỉ mang lại một đội bóng tại giải đấu hấp dẫn nhất hành tinh là Ngoại hạng Anh, mà còn đặt một "đại sứ quán" văn hóa của Saudi Arabia ngay tại phương Tây.

Nhưng tham vọng của PIF còn lớn hơn thế. Tháng 6 năm 2023 đánh dấu một cột mốc lịch sử khi PIF thực hiện động thái chưa từng có: Trực tiếp tiếp quản và sở hữu 75% cổ phần của 4 câu lạc bộ lớn nhất Saudi Arabia là Al Nassr, Al Hilal, Al Ittihad và Al Ahli.

Đây thực chất là hành động quốc hữu hóa các đội bóng hàng đầu để bơm tiền trực tiếp, tạo ra một siêu giải đấu Saudi Pro League đủ sức cạnh tranh toàn cầu.

Hệ quả của chiến lược này là dòng tiền khổng lồ chảy từ Riyadh sang Châu Âu. Chỉ trong 2 năm, các câu lạc bộ thuộc sở hữu của PIF đã chi hơn 500 triệu bảng phí chuyển nhượng để mang về những ngôi sao từ các đối thủ tại Ngoại hạng Anh như Chelsea, Man City hay Liverpool.

Điều trớ trêu là dòng tiền này vô tình trở thành phao cứu sinh tài chính cho chính các đối thủ của Newcastle United, giúp các đội bóng Châu Âu cân đối kế toán và vượt qua luật công bằng tài chính. Nhưng với PIF, đó là cái giá chấp nhận được để nâng tầm vị thế quốc gia.

Vòi bạch tuộc vươn ra ngoài biên giới túc cầu

Sự bành trướng của PIF không dừng lại ở bóng đá. Họ đang vẽ lại bản đồ thể thao thế giới ở hầu hết các môn thi đấu đỉnh cao.

Trong môn Golf, PIF đã tạo ra cơn địa chấn khi thành lập giải đấu LIV Golf, dùng sức mạnh tài chính vô hạn để lôi kéo các tay golf huyền thoại, gây ra cuộc nội chiến trong làng golf và cuối cùng buộc PGA Tour của Mỹ phải ngồi vào bàn đàm phán sáp nhập. Đây là minh chứng rõ nét nhất cho thấy tiền của PIF có thể bẻ cong những cấu trúc thể thao truyền thống lâu đời nhất.

Trong quần vợt, PIF đã ký kết các hợp tác chiến lược với cả Hiệp hội Quần vợt Nam (ATP) và Nữ (WTA), đưa các giải đấu danh giá nhất về Riyadh. Trong đua xe, họ sở hữu cổ phần tại các đội đua F1 danh tiếng như Aston Martin và McLaren, đồng thời đưa chặng đua F1 về thành phố Jeddah.

Thậm chí trong lĩnh vực thể thao điện tử, PIF cũng đang đầu tư mạnh mẽ thông qua Savvy Games Group với tham vọng biến Riyadh thành thủ đô của game thủ toàn cầu. Tất cả những động thái này đều phục vụ mục đích biến Saudi Arabia thành một trung tâm giải trí mới của thế giới.

Cuộc chiến giữa các giá trị: Tẩy trắng hay Kiến thiết?

Sự trỗi dậy quá nhanh của PIF và Saudi Arabia đã vấp phải sự phản kháng dữ dội từ truyền thông và giới quan sát phương Tây. Thuật ngữ "Sportswashing" (Tẩy trắng bằng thể thao) được sử dụng rộng rãi để cáo buộc Riyadh đang dùng sự hào nhoáng của các sự kiện thể thao để đánh lạc hướng dư luận quốc tế khỏi các vấn đề nhân quyền nghiêm trọng trong nước.

Những chỉ trích này thường gắn với các vấn đề nhức nhối vụ nhà báo Jamal Khashoggi bị sát hại, vai trò của Saudi Arabia trong cuộc chiến Yemen, hay các luật lệ bị xem là khắt khe với cộng đồng LGBTQ+.

Trên khán đài Châu Âu, các cuộc phản đối của một bộ phận cổ động viên trước dòng tiền từ Saudi Arabia cũng cho thấy sự va chạm rõ rệt về hai tư tưởng đối lập, giữa một bên coi thể thao là không gian giải trí và kinh doanh, bên kia coi đó là câu chuyện đạo đức và trách nhiệm xã hội.

Tuy nhiên, nếu nhìn từ lăng kính của người Saudi Arabia, đây là quá trình kiến thiết quốc gia. Họ lập luận rằng PIF đang sử dụng nguồn lực tài chính chính đáng để phát triển đất nước, tạo ra việc làm và sân chơi cho một dân số vô cùng trẻ, nơi 70% người dân dưới 35 tuổi.

Đối với họ, việc mở cửa với thế giới, hiện đại hóa nền kinh tế và mang những thần tượng toàn cầu về sân nhà là nhu cầu cấp thiết để tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên hậu dầu mỏ, chứ không đơn thuần là để che đậy quá khứ.

Dù thế giới nhìn nhận theo cách nào, có một thực tế không thể phủ nhận: PIF đã thay đổi hoàn toàn cuộc chơi. Họ không còn là những "cây ATM" thụ động chỉ biết trả tiền mua vui như những thập kỷ trước.

Giờ đây, PIF là một nhà kiến tạo, một tay chơi địa chính trị lão luyện sử dụng thể thao như một công cụ ngoại giao sắc bén. Với túi tiền gần 1.000 tỷ USD và sự hậu thuẫn tuyệt đối từ bộ máy nhà nước, PIF đang viết lại luật chơi, buộc thế giới phải nhìn về Saudi Arabia không chỉ như một vựa dầu, mà như một trung tâm quyền lực mới của thể thao và giải trí toàn cầu.