Sân vận động Estadio Azteca: Nơi sinh ra bàn tay của Chúa v…

Estadio Azteca không chỉ là công trình thể thao mang tính biểu tượng của Mexico mà còn được xem là một trong những thánh đường vĩ đại nhất của bóng đá nhân loại.

Đây là sân vận động đầu tiên trong lịch sử tổ chức hai trận chung kết FIFA World Cup (1970, 1986) và là nơi duy nhất chứng kiến khoảnh khắc đăng quang của hai huyền thoại vĩ đại nhất thế kỷ 20: Pele và Diego Maradona.

Với việc được chọn làm địa điểm khai mạc World Cup 2026, Azteca tiếp tục khẳng định vị thế độc tôn của mình trong dòng chảy lịch sử túc cầu giáo.

1. Bối cảnh ra đời và quá trình kiến tạo (1961–1966)

Ý tưởng xây dựng một sân vận động tầm cỡ quốc tế tại Mexico bắt nguồn từ nhu cầu cấp thiết khi quốc gia này giành quyền đăng cai Thế vận hội Mùa hè 1968. Dưới thời Tổng thống Adolfo Lopez Mateos, dự án được xem là bộ mặt của một Mexico hiện đại và phát triển.

Nhiệm vụ thiết kế được giao cho hai kiến trúc sư hàng đầu là Pedro Ramirez Vazquez và Rafael Mijares Alcerreca. Năm 1961, công trình chính thức được khởi công tại khu vực Santa Ursula, thuộc quận Coyoacan, phía nam thành phố Mexico.

Đây là một thách thức kỹ thuật to lớn vào thời điểm đó bởi nền địa chất tại Santa Ursula chủ yếu là đá núi lửa cứng (tàn tích từ núi lửa Xitle). Các kỹ sư đã phải sử dụng thuốc nổ để san phẳng mặt bằng và di dời hàng triệu tấn đá để tạo nên phần móng vững chắc cho công trình.

Quy mô xây dựng của Estadio Azteca là chưa từng có tại Mỹ Latinh lúc bấy giờ. Hơn 100.000 tấn bê tông đã được huy động để tạo nên cấu trúc khổng lồ này.

Sau 5 năm thi công liên tục với sự tham gia của hàng nghìn công nhân, sân vận động chính thức hoàn thành vào năm 1966. Tổng chi phí xây dựng ước tính khoảng 260 triệu Peso Mexico (theo thời giá lúc bấy giờ).

Ngày 29 tháng 5 năm 1966, Estadio Azteca mở cửa đón khán giả lần đầu tiên với trận giao hữu giữa câu lạc bộ chủ nhà Club America và Torino F.C. đến từ Ý.

Trận đấu kết thúc với tỷ số hòa 2-2, và cầu thủ người Brazil Arlindo Dos Santos đã đi vào lịch sử với tư cách là người ghi bàn thắng đầu tiên tại sân vận động này. Sự kiện có sự chứng kiến của Tổng thống Mexico Gustavo Diaz Ordaz và Chủ tịch FIFA Stanley Rous, đánh dấu sự ra đời của một biểu tượng thể thao toàn cầu.

2. Kiến trúc đặc trưng và vũ khí độ cao

Về mặt kiến trúc, Estadio Azteca được thiết kế theo hình dáng chiếc bát khổng lồ, một phong cách tiêu biểu của chủ nghĩa hiện đại Mexico thập niên 1960. Mục tiêu tối thượng của kiến trúc sư Ramirez Vazquez là đảm bảo tầm nhìn hoàn hảo cho khán giả từ bất kỳ vị trí nào trong số hơn 100.000 chỗ ngồi ban đầu.

Cấu trúc mái che của Azteca là một kiệt tác kỹ thuật. Mái vòm đúc vươn xa che phủ các khán đài mà không cần cột chống che khuất tầm nhìn, đồng thời có tác dụng cộng hưởng âm thanh cực lớn. Khi sân vận động lấp đầy khán giả, tiếng ồn được khuếch đại và dội xuống mặt sân, tạo nên bầu không khí nghẹt thở cho các đội khách.

Tuy nhiên, đặc điểm đáng sợ nhất của Estadio Azteca không nằm ở bê tông hay cốt thép, mà ở vị trí địa lý. Tọa lạc ở độ cao 2.200 mét (7.200 feet) so với mực nước biển, không khí tại đây loãng hơn đáng kể so với các sân vận động tiêu chuẩn.

Đối với Đội tuyển quốc gia Mexico, đây là vũ khí bí mật giúp họ duy trì thành tích sân nhà ấn tượng trong nhiều thập kỷ. Ngược lại, đối với các đội bóng đến từ vùng đồng bằng, việc thi đấu tại Azteca là một cực hình về mặt thể lực, khi lượng oxy cung cấp cho cơ bắp bị thiếu hụt nhanh chóng.

Hệ thống chiếu sáng và mặt cỏ cũng là những yếu tố được chú trọng. Ban đầu, sân sử dụng các bảng hiển thị phốt-pho, sau đó được nâng cấp lên hệ thống màn hình LED hiện đại của Panasonic vào năm 2015. Mặt sân sử dụng cỏ Kikuyu, một loại cỏ chịu hạn tốt và phù hợp với khí hậu đặc thù của vùng cao nguyên Mexico.

3. World Cup 1970 và Mối duyên nợ với bóng đá Ý

Kỳ World Cup 1970 là lần đầu tiên giải đấu lớn nhất hành tinh được tổ chức tại Bắc Mỹ, và Estadio Azteca ngay lập tức trở thành tâm điểm. Đối với lịch sử bóng đá Ý, sân vận động này là nơi lưu giữ những ký ức tương phản gay gắt: vinh quang tột đỉnh của tinh thần chiến đấu và nỗi đau của sự thất bại trước ngưỡng cửa thiên đường.

Ngày 17 tháng 6 năm 1970, Azteca tổ chức trận bán kết giữa Ý và Tây Đức. Đây là cuộc đối đầu được FIFA và các nhà sử học bóng đá công nhận là "Trận đấu của thế kỷ". Trong cái nắng thiêu đốt và không khí loãng, hai đội đã tạo ra một màn rượt đuổi tỷ số không tưởng trong hiệp phụ.

Tuyển Ý, với những ngôi sao như Gianni Rivera và Luigi Riva, đã chiến đấu kiên cường trước một Tây Đức không chịu đầu hàng dù huyền thoại Franz Beckenbauer phải thi đấu với cánh tay bị trật khớp. Kết quả 4-3 nghiêng về người Ý sau 120 phút đã vắt kiệt sức lực của cả hai đội.

Để ghi nhớ sự kiện này, một tấm biển đồng đã được gắn bên ngoài sân Azteca với dòng chữ tôn vinh tinh thần thể thao bất diệt của trận đấu.

Tuy nhiên, chính sự kiệt quệ từ trận bán kết tại Azteca đã khiến người Ý không thể trụ vững trong trận chung kết diễn ra vài ngày sau đó cũng tại sân này. Trước 107.412 khán giả, Brazil với đầu tàu là Pele đã đánh bại Ý với tỷ số 4-1. Hình ảnh Pele được đồng đội công kênh trên sân Azteca, tay giơ cao, nụ cười rạng rỡ đã trở thành biểu tượng kinh điển, đánh dấu chấm hết cho kỷ nguyên của chiếc cúp Jules Rimet và khẳng định vị thế "Vua bóng đá" của ông.

4. World Cup 1986: Sân khấu độc diễn của Diego Maradona

16 năm sau, Mexico trở thành quốc gia đầu tiên đăng cai World Cup lần thứ hai (sau khi Colombia rút lui). Estadio Azteca một lần nữa trở thành vũ đài chính. Nếu năm 1970 là sự tôn vinh lối chơi tập thể của Brazil, thì năm 1986 tại Azteca là sân khấu của cá nhân kiệt xuất Diego Maradona.

Trận tứ kết giữa Argentina và Anh vào ngày 22 tháng 6 năm 1986 tại Azteca đã đi vào huyền thoại với hai bàn thắng thể hiện hai mặt đối lập của Maradona, diễn ra chỉ trong vòng 4 phút. Bàn thắng đầu tiên, "Bàn tay của Chúa", là một pha chơi bóng bằng tay tinh quái vượt qua thủ môn Peter Shilton.

Bàn thắng thứ hai, được bình chọn là "Bàn thắng thế kỷ", là một pha solo ngoạn mục từ giữa sân, vượt qua 5 cầu thủ Anh trước khi sút tung lưới.

Trong trận chung kết ngày 29 tháng 6, trước sự chứng kiến của 114.600 khán giả lấp đầy mọi chỗ trống của Azteca, Argentina đã đánh bại Tây Đức 3-2.

Khoảnh khắc Maradona nâng cao chiếc cúp vàng FIFA World Cup trên khán đài Azteca đã hoàn tất tính biểu tượng của sân vận động này: Nơi duy nhất trên trái đất chứng kiến cả Pele và Maradona đăng quang ngôi vô địch thế giới.

5. Các sự kiện văn hóa, tôn giáo và kỷ lục khác

Ngoài bóng đá, Estadio Azteca còn là một trung tâm văn hóa xã hội quan trọng của Mexico. Sân vận động đã tổ chức nhiều sự kiện với quy mô khán giả kỷ lục, vượt xa giới hạn của các môn thể thao thông thường.

Trong lĩnh vực thể thao, Azteca từng tổ chức môn bóng đá nam tại Thế vận hội Mùa hè 1968. Năm 1994, sân thiết lập kỷ lục thế giới về lượng khán giả tham dự một trận đấu bóng bầu dục (NFL) bên ngoài nước Mỹ, khi 112.376 người đến xem trận đấu giữa Houston Oilers và Dallas Cowboys trong khuôn khổ American Bowl.

Năm 1993, trận quyền Anh giữa huyền thoại Julio Cesar Chavez và Greg Haugen cũng thu hút tới 132.247 khán giả, một con số chấn động làng boxing thế giới.

Về văn hóa, Azteca là điểm dừng chân của những nghệ sĩ lớn nhất thế giới. Năm 1993, "Ông hoàng nhạc Pop" Michael Jackson đã thực hiện 5 đêm diễn liên tiếp trong khuôn khổ Dangerous World Tour, thu hút tổng cộng khoảng 550.000 khán giả.

Năm 1999, Giáo hoàng John Paul II đã có buổi gặp gỡ các tín đồ tại đây, biến sân vận động thành một thánh đường tôn giáo thực thụ với bầu không khí trang nghiêm và xúc động.

6. Những lần đổi tên và Quyền sở hữu

Sân vận động thuộc quyền sở hữu của Televisa, tập đoàn truyền thông đa phương tiện lớn nhất Mexico. Tên gọi "Azteca" được chọn nhằm tôn vinh di sản của nền văn minh Aztec cổ đại tại vùng đất này.

Tuy nhiên, lịch sử tên gọi của sân cũng trải qua những biến động. Tháng 1 năm 1997, Televisa quyết định đổi tên sân thành "Estadio Guillermo Canedo" để tưởng nhớ Guillermo Canedo de la Bárcena, một lãnh đạo cao cấp của tập đoàn và là nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn tại FIFA, người đã qua đời trước đó ít lâu.

Quyết định này vấp phải sự phản đối dữ dội từ công chúng và người hâm mộ, những người đã quen thuộc và yêu mến cái tên Azteca. Do áp lực dư luận, Televisa buộc phải âm thầm quay lại sử dụng tên gốc.

Một thay đổi lớn khác diễn ra vào ngày 14 tháng 3 năm 2025. Ngân hàng Banorte đã mua quyền đặt tên sân vận động nhằm hỗ trợ kinh phí cho quá trình cải tạo phục vụ World Cup 2026. Sân chính thức mang tên thương mại là "Estadio Banorte".

Tương tự như quá khứ, cái tên mới lập tức nhận về làn sóng chỉ trích từ người dân Mexico, những người coi "Azteca" là cái tên bất khả xâm phạm. Theo quy định của FIFA về việc không sử dụng tên thương mại, trong suốt thời gian diễn ra World Cup 2026, sân sẽ được gọi trung lập là "Sân vận động Thành phố Mexico".

7. Cải tạo và Tầm nhìn đến World Cup 2026

Để duy trì vị thế hàng đầu và đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe của FIFA, Estadio Azteca đã trải qua nhiều đợt trùng tu lớn.

Giai đoạn 2015–2019 chứng kiến sự thay đổi đáng kể về cấu trúc khán đài. Một phần khán đài phía Đông ở tầng thấp đã bị phá bỏ để xây dựng các khu vực khách VIP và khu vực báo chí hiện đại. Việc này khiến sức chứa của sân giảm từ hơn 105.000 xuống còn khoảng 87.523 chỗ ngồi, nhưng bù lại đã nâng cao tiện nghi và khả năng khai thác thương mại.

Hướng tới World Cup 2026m giải đấu mà Mexico đồng đăng cai cùng Mỹ và Canada, Azteca tiếp tục bước vào đợt đại tu toàn diện. Được chọn là nơi tổ chức trận khai mạc vào ngày 11 tháng 6 năm 2026, sân vận động cần đáp ứng những yêu cầu kỹ thuật tối tân nhất.

Kế hoạch cải tạo bao gồm việc tân trang toàn bộ mặt tiền, lắp đặt hệ thống đèn LED 2000m² bên ngoài, và thay thế toàn bộ ghế ngồi. Đặc biệt, khu vực phòng thay đồ sẽ được xây mới hoàn toàn dưới các khán đài VIP, cùng với đường hầm cầu thủ mới.

Sức chứa dự kiến sẽ được nâng lên mức 90.000 chỗ thông qua việc loại bỏ các khu vực lounge ở tầng thấp để lắp thêm ghế ngồi, đưa không khí cuồng nhiệt trở lại sát mặt cỏ hơn.

Dù gặp một số trở ngại về tiến độ và các vấn đề liên quan đến tranh chấp lao động vào đầu năm 2025, dự án cải tạo vẫn đang được gấp rút hoàn thành. Sân vận động dự kiến sẽ mở cửa trở lại vào tháng 3 năm 2026, ba tháng trước khi trái bóng World Cup chính thức lăn.

Trải qua gần 60 năm lịch sử, Estadio Azteca đã vượt qua giới hạn của một công trình bê tông cốt thép để trở thành một thực thể sống động của lịch sử bóng đá. Từ những bước chạy của Pele, những bàn thắng ngoạn mục của Maradona, cho đến những trận cầu kinh điển của người Ý và Đức, Azteca lưu giữ trong mình hồn cốt của môn thể thao vua.

Với việc chuẩn bị đón kỳ World Cup thứ ba trong lịch sử, Estadio Azteca sẽ tiếp tục củng cố di sản độc nhất vô nhị của mình: Một ngôi đền thiêng nơi những huyền thoại được sinh ra và trở nên bất tử.