Góc khuất Visit Rwanda: Cáo buộc dùng bóng đá để tẩy trắng …

Hãy bắt đầu câu chuyện từ một chuyến bay của hãng hàng không RwandAir cất cánh từ London và hạ cánh xuống thủ đô Kigali. Chỉ vài phút trước khi chạm đất, màn hình giải trí phát một đoạn video quảng bá du lịch hào nhoáng.

Trong đó, những huyền thoại bóng đá như Keylor Navas, Lionel Messi, Sergio Ramos và Ander Herrera vui vẻ chuyền tay nhau một quả bóng golf. Quả bóng bay vút qua những ngọn đồi xanh mướt, những cảnh quan hùng vĩ của Đông Phi và đáp xuống một sân golf đẳng cấp.

Thông điệp hiện ra đầy mời gọi: "Hãy bắt đầu chuyến phiêu lưu tiếp theo của bạn tại Rwanda". Điều trớ trêu là hầu hết các ngôi sao trong video đó đều đã rời Paris Saint-Germain (PSG). Nhưng hình ảnh của họ vẫn đang phục vụ cho một chiến lược vĩ mô của chính phủ Rwanda: Sử dụng sức hút của các đội bóng hàng đầu phương Tây để thay đổi vận mệnh du lịch quốc gia.

Tuy nhiên, đằng sau những thước phim đẹp đẽ và những tấm biển quảng cáo rực rỡ tại sân Emirates hay Parc des Princes là một bức tranh phức tạp đan xen giữa lợi ích kinh tế, cáo buộc nhân quyền và sự chia rẽ sâu sắc trong cộng đồng người hâm mộ.

Mạng lưới tỷ đô và chiến lược phủ sóng toàn cầu

Chính phủ của Tổng thống Paul Kagame, người đã nắm quyền từ năm 2000, không tiếc tiền đầu tư vào bóng đá Châu Âu thông qua Ủy ban Phát triển Rwanda (RDB). Mục tiêu của họ rất rõ ràng: Biến cái tên Rwanda trở nên quen thuộc trên toàn cầu.

Arsenal là đối tác lớn nhất và lâu dài nhất. Hợp đồng bắt đầu từ năm 2018 và dự kiến kết thúc vào cuối mùa giải này (2026). Mỗi năm, Rwanda chi khoảng 10 triệu bảng (tương đương 13,4 triệu USD) để dòng chữ "Visit Rwanda" xuất hiện trên tay áo thi đấu của Pháo thủ.

Không chỉ Arsenal, logo này còn hiện diện trên tay áo đội nữ PSG, áo tập của đội nam PSG, và từng xuất hiện trên tay áo của Bayern Munich trước khi hợp đồng được điều chỉnh. Gần đây nhất, Atletico Madrid cũng đã gia nhập mạng lưới này với bản hợp đồng 3 năm.

Không dừng lại ở bóng đá Châu Âu, mối quan hệ thân thiết giữa chính phủ Rwanda và gia đình Kroenke (chủ sở hữu Mỹ của Arsenal) đã mở đường cho Visit Rwanda tiến vào thị trường Mỹ. Họ vừa ký hợp đồng với đội bóng bầu dục Los Angeles Rams và đội bóng rổ NBA Los Angeles Clippers.

Theo số liệu từ RDB, chiến lược đốt tiền này dường như đã phát huy tác dụng kinh tế: Doanh thu du lịch của Rwanda đã tăng vọt từ mức khiêm tốn 35 triệu USD vào năm 2006 lên con số khổng lồ 620 triệu USD vào năm 2023.

Góc khuất chính trị và cáo buộc "Tẩy trắng bằng thể thao"

Tuy nhiên, sự hào nhoáng trên sân cỏ không thể che lấp được những đám mây đen chính trị. Các bản hợp đồng này liên tục vấp phải sự phản đối dữ dội vì những cáo buộc liên quan đến cuộc xung đột đẫm máu tại nước láng giềng Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC).

Từ năm 2022, các báo cáo của Liên Hợp Quốc (LHQ) đã liên tục chỉ ra mối liên hệ giữa chính phủ Rwanda và M23 - một nhóm phiến quân vũ trang hoạt động tại miền đông DRC. Khu vực này là mỏ vàng thực sự với trữ lượng khổng lồ các khoáng sản quý như vàng, thiếc, và coltan (nguyên liệu thiết yếu cho điện thoại và máy tính).

LHQ cáo buộc Rwanda sử dụng M23 để làm bất ổn khu vực này nhằm trục lợi khoáng sản. Nghiêm trọng hơn, một báo cáo tháng 8/2025 cho biết ít nhất 319 thường dân đã bị M23 giết hại chỉ trong tháng 7, cùng với đó là các cáo buộc về bạo lực tình dục và hãm hiếp tập thể.

Chính phủ của ông Paul Kagame luôn bác bỏ mọi cáo buộc, khẳng định họ không hỗ trợ tài chính hay quân sự cho M23 mà chỉ đang thực hiện các biện pháp bảo vệ lãnh thổ. Dù vậy, với nhiều nhà hoạt động nhân quyền, việc logo Visit Rwanda xuất hiện trên áo đấu các CLB lớn chẳng khác nào một hành động "Sportswashing" - dùng thể thao để gột rửa tai tiếng.

Sự phẫn nộ của người hâm mộ

Làn sóng phản đối lan rộng khắp các khán đài Châu Âu. Tại London, nhóm cổ động viên "Gunners For Peace" ( Những Pháo thủ vì Hòa bình) đã thực hiện một chiến dịch gây tiếng vang lớn. Hồi tháng 4, họ dựng một tấm biển quảng cáo ngay bên ngoài sân Emirates với dòng chữ mỉa mai: "Visit Tottenham".

Đối với fan Arsenal, Tottenham là kình địch không đội trời chung, việc thà quảng cáo cho đối thủ còn hơn dính líu đến Rwanda cho thấy mức độ phản đối gay gắt đến nhường nào. Một cuộc khảo sát của Hội Cổ động viên Arsenal cho thấy 90% người được hỏi muốn CLB cắt đứt quan hệ với Visit Rwanda ngay lập tức.

Fred Bauma, một nhà hoạt động nhân quyền người Congo và từng là fan Arsenal, chia sẻ nỗi thất vọng: "Ban đầu tôi nghĩ nó không quá tệ, nhưng việc Arsenal tiếp tục duy trì mối quan hệ này khi xung đột leo thang là không thể chấp nhận được. Tôi mừng vì họ sắp kết thúc hợp đồng, nhưng mọi thứ đã quá muộn".

Tại Đức, người hâm mộ Bayern Munich, vốn nổi tiếng với tư tưởng xã hội mạnh mẽ, đã giăng biểu ngữ trong trận đấu: "Visit Rwanda - Bất cứ ai nhắm mắt làm ngơ đều đang phản bội giá trị của FC Bayern".

Áp lực này lớn đến mức Bayern sau đó phải điều chỉn hợp đồng, loại bỏ logo quảng cáo thương mại và chuyển sang hình thức hợp tác phát triển bóng đá trẻ. Tại Pháp, hơn 75.000 người cũng đã ký tên yêu cầu PSG chấm dứt hợp đồng tài trợ.

Nghịch lý tại Kigali: Nơi Arsenal là "Tôn giáo"

Trong khi người hâm mộ phương Tây phản đối, thì tại thủ đô Kigali của Rwanda, câu chuyện lại hoàn toàn khác. Ở đây, Arsenal được yêu mến cuồng nhiệt, một phần nhờ vào bản hợp đồng tài trợ này.

Olivier Nemeye, thư ký Hội Cổ động viên Arsenal tại Rwanda, mô tả cảm giác nhìn thấy tên đất nước mình trên tay áo CLB yêu thích giống như một liều thuốc tinh thần cực lớn

Tại quán bar ngoài trời Maison Noire ở Kigali, hàng trăm người dân địa phương tụ tập xem Arsenal thi đấu, hò reo sau mỗi bàn thắng và cùng nhau hát vang bài ca truyền thống của CLB. Với họ, bóng đá là niềm vui thuần khiết, là sự tự hào dân tộc, và nên được tách biệt khỏi chính trị.

Jean-Guy Afrika, Giám đốc điều hành RDB, giải thích rằng chiến lược tài trợ này là nỗ lực sinh tồn của Rwanda để thay đổi định kiến thế giới sau thảm họa diệt chủng năm 1994. Ông cho rằng đất nước cần những cú hích marketing mạnh mẽ để thế giới biết rằng Rwanda ngày nay an toàn, phát triển và sẵn sàng đón khách du lịch.

Hồi kết của mối lương duyên và những tiết lộ bất ngờ

Sau nhiều đồn đoán, vào ngày 19/11 vừa qua, Arsenal và RDB chính thức thông báo sẽ không gia hạn hợp đồng sau khi mùa giải hiện tại kết thúc. Phía RDB giải thích nhẹ nhàng rằng đây là một phần trong chiến lược chuyển hướng sang các thị trường mới như Mỹ.

Tuy nhiên, Tổng thống Paul Kagame lại đưa ra một góc nhìn trần trụi hơn. Trong một cuộc họp báo, ông tiết lộ rằng quá trình đàm phán gia hạn đã đổ vỡ vì những bất đồng quan điểm.

Ông ám chỉ rằng phía Arsenal đã không lắng nghe các yêu cầu của Rwanda: "Đến một điểm mà họ nói 'Được thôi, thay vì tranh cãi quá nhiều, các ông có thể tìm đối tác khác nếu không muốn nghe theo yêu cầu của chúng tôi'. Đó là sự thật những gì đã xảy ra".

Dù mối tình với Arsenal sắp kết thúc, tham vọng dùng thể thao làm đòn bẩy ngoại giao của Rwanda vẫn chưa dừng lại. Với các đối tác mới tại NBA, NFL và tham vọng đưa đường đua F1 về Châu Phi, cái tên "Visit Rwanda" sẽ còn tiếp tục xuất hiện trên các sân khấu thể thao lớn nhất thế giới.

Cuộc tranh cãi giữa lợi ích kinh tế, niềm tự hào dân tộc và các giá trị nhân quyền sẽ vẫn là một câu hỏi chưa có lời giải đáp thỏa đáng trong thế giới bóng đá hiện đại.