Quái kiệt trọng tài biên Darren Cann: Luyện mắt và vô cảm t…

Vào những ngày tháng Tư năm 2025, khi Darren Cann chính thức khép lại sự nghiệp cầm cờ lẫy lừng của mình sau trận đấu cuối cùng tại Ngoại hạng Anh, ông đã nhận được một món quà chia tay đầy ý nghĩa từ Howard Webb, người đứng đầu cơ quan trọng tài Anh (PGMOL).

Đó là một tuyển tập các video tri ân từ các đồng nghiệp, và đoạn clip cuối cùng đến từ một người bạn cũ vô cùng đặc biệt: Gareth Southgate. Ít ai biết rằng, trước khi Southgate trở thành huấn luyện viên trưởng Đội tuyển Anh và Cann trở thành huyền thoại của giới trọng tài, họ từng là đồng đội cùng trang lứa tại đội trẻ Crystal Palace vào cuối thập niên 1980.

Trong lời nhắn gửi xúc động, Southgate đã không tiếc lời ca ngợi người bạn cũ: "Chúc mừng cậu đã có một sự nghiệp tuyệt vời. Cậu đã thể hiện sự điềm tĩnh đáng kinh ngạc dưới áp lực... cậu là một người đại diện xuất sắc cho bóng đá Anh."

Sự nghiệp của Darren Cann là một chuỗi những kỷ lục và vinh quang mà bất kỳ vị vua áo đen nào cũng phải mơ ước. Ông đã tham gia điều hành 579 trận đấu tại Ngoại hạng Anh, phá vỡ kỷ lục trước đó của Mike Dean.

Đỉnh cao sự nghiệp của ông đến vào năm 2010, khi ông nằm trong tổ trọng tài điều khiển cả hai trận đấu quan trọng nhất của thế giới bóng đá: Chung kết Champions League và Chung kết World Cup, chỉ cách nhau vỏn vẹn 50 ngày. Nhìn lại hành trình đó, Cann khiêm tốn thừa nhận: "Tôi đã rất, rất may mắn khi có được một sự nghiệp mà mình chỉ dám mơ ước."

Ngã rẽ cuộc đời

Xuất phát điểm là một cầu thủ trẻ đầy triển vọng ở vị trí tiền đạo, Cann từng cạnh tranh suất đá chính với những huyền thoại sau này như Ian Wright hay Mark Bright tại Crystal Palace. Tuy nhiên, ông sớm nhận ra mình chỉ là lựa chọn thứ tư hoặc thứ năm. Khi cánh cửa cầu thủ chuyên nghiệp khép lại, Cann chuyển sang công tác trọng tài.

Tại đây, ông đứng trước một ngã rẽ định mệnh khác. Ông thừa nhận: "Tôi lúc đó có đẽ đã đi sai hướng. Tôi là một trọng tài có năng lực, một trọng tài khá... nhưng bạn phải đi theo tiếng gọi của con tim. Trái tim tôi luôn đặt mục tiêu trở thành trợ lý trọng tài số 1 của đất nước, chứ không phải là trọng tài chính đứng thứ 20."

Cann nhận ra áp lực khi làm trọng tài chính không hợp với mình, còn cầm cờ chạy biên thì lại rất hợp. Ông nói:

“Có lẽ tôi phù hợp hơn khi để người khác đứng ra làm người quyết định chính, nhưng nghề chạy biên thì như đã ăn vào máu tôi rồi. Tôi không thực sự thích làm trọng tài chính, chắc vì áp lực quá lớn và luôn bị soi xét. Tôi lúc nào cũng thích chạy dọc đường biên.”

Khổ luyện về tâm lý và kỹ thuật

Để trụ vững ở đẳng cấp cao nhất, một trợ lý trọng tài cần nhiều hơn là đôi chân khỏe mạnh. Cann nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì sự kiên cường về mặt tinh thần trước những tiếng la ó của khán giả ngay sau lưng: "Bạn phải huấn luyện bản thân để trở nên gần như vô cảm, bạn cần sự kiên cường. Đó là một công việc khó khăn, nạn không thể cho phép mình mất tập trung dù chỉ một giây."

Bên cạnh tâm lý thép, Cann còn áp dụng những phương pháp luyện tập trí não cực kỳ khoa học. Ông sử dụng một phần mềm của FIFA trên máy tính xách tay để rèn luyện phản xạ mắt, với nhiệm vụ phải đoán đúng liên tiếp ít nhất 20 tình huống việt vị ngẫu nhiên mới được đi ngủ.

Nhưng bí quyết thành công thực sự nằm ở cách ông xem lại băng hình sau trận đấu. Cann tiết lộ: "Tôi muốn về nhà và nghiên cứu xem mình đã làm đúng điều gì, sai điều gì và học hỏi từ những sai lầm đó. Tôi cố gắng nâng cao hiệu suất của mình qua từng trận đấu."

Đặc biệt, ông thường xem lại các trận đấu ở tốc độ tua nhanh gấp đôi (x2). Ông giải thích lý do đầy thuyết phục: "Bạn phải cố gắng phán đoán các tình huống việt vị nhanh gấp đôi để khi bước vào ngày thi đấu thực tế, mọi thứ dường như diễn ra ở tốc độ chậm hơn."

Trinh sát chiến thuật và quyết định việt vị

Một quan niệm sai lầm phổ biến là trọng tài biên chỉ cần chạy lên chạy xuống và nhìn vạch vôi. Thực tế, Darren Cann chuẩn bị cho trận đấu kỹ lưỡng không kém gì các huấn luyện viên chiến thuật.

"Điều cơ bản đối với một trợ lý trọng tài là phải biết xu hướng và hành vi của các hậu vệ và tiền đạo cụ thể. Ví dụ, đội đó có chơi hàng thủ dâng cao không? Họ có lùi sâu khi chống đỡ đá phạt không? Có hậu vệ cụ thể nào thường dâng lên muộn để bẫy việt vị không?"

Sự chuẩn bị của ông chi tiết đến mức kinh ngạc. Cann kể lại một ví dụ cụ thể: "Tôi nhớ có một đội bóng ở mùa giải trước đã thực hiện 27 trong số 30 quả phạt góc gần nhất hướng đến một cầu thủ cụ thể và nếu biết trước điều đó, bạn có thể tập trung vào khu vực bóng rơi có xác suất cao nhất để sẵn sàng cho giai đoạn tiếp theo của pha bóng". 

"Tất nhiên, bạn không bao giờ được đưa ra quyết định xét trước tình huống, nhưng nếu bạn nhận thức được điều gì có thể xảy ra, bạn sẽ ít có khả năng bị bất ngờ hơn."

Nhiệm vụ khó khăn nhất của một trợ lý trọng tài là bắt việt vị, chiếm khoảng 90% khối lượng công việc chuyên môn. Cann giải thích cơ chế sinh học của việc này bằng thuật ngữ "chụp ảnh bằng mắt".

“Khi phán đoán việt vị trong những tình huống áp lực cao, các nghiên cứu cho thấy bạn phải ‘chụp’ ngay hình ảnh đó bằng mắt, nếu không tình huống sẽ trôi qua mất. Mỗi lần xác định việt vị, thấu kính trong mắt bạn như chụp một bức ảnh. Bạn lập tức xử lý thông tin ấy, rồi một khung hình được ghi lại trong não.

“Nhưng chỉ trong vòng một phần triệu giây, bức ảnh bắt đầu phai đi và nhiễu, khiến ký ức trở thành dữ liệu ngày càng kém đáng tin. Vì thế, điều quan trọng là bạn phải bắt được hình ảnh việt vị ngay lập tức. Chỉ khi đó bạn mới có thể chắc chắn rằng mình đã nhìn thấy đúng thứ mình nghĩ là mình đã thấy.”

Hai trợ lý trọng tài đứng ở hai nửa sân cũng có thể phối hợp chặt chẽ với nhau. Nhờ hệ thống liên lạc trực tiếp giữa tất cả các trọng tài, một người chạy biên có thể báo cho người còn lại ngay khi có đường chuyền từ phần sân xa, để trợ lý đang theo sát pha tấn công chỉ cần tập trung vào nguy cơ việt vị.

Cann giải thích:

“Bạn không thể vừa nhìn quả bóng được đá từ nửa sân bên kia, rồi mới quay đầu sang nhìn hàng việt vị. Khoảnh khắc đó đã trôi qua rồi. Cầu thủ đã đổi vị trí. Họ di chuyển liên tục."

“Vì thế tôi nghĩ ra một cách. Tôi nhờ Mike (Mullarkey, thường là trợ lý ở nửa sân còn lại) nói từ ‘Now’ vào tai nghe đúng thời điểm quả bóng được đá vào phần sân của tôi (và tôi cũng làm như vậy khi bóng được đá sang phần sân của anh ấy). Nhờ thế, tôi có thể dồn toàn bộ sự tập trung cho những chi tiết phức tạp của việt vị và chuyển động của cầu thủ. Cách này bây giờ được áp dụng ở Ngoại hạng Anh, và gần như mọi giải chuyên nghiệp trên thế giới."

“Bạn phải tập trung để ‘chụp’ được bức ảnh ngay lập tức, nếu không bạn sẽ đưa ra quyết định sai.”

Tương lai của vị trí trọng tài biên

Một trong những quyết định để đời của Darren Cann diễn ra tại vòng 16 đội World Cup 2010, trong trận Brazil gặp Chile. Khi Luis Fabiano ghi bàn nâng tỷ số lên 2-0, Cann đã không căng cờ dù tình huống rất nhạy cảm. Ông nhớ lại: "Tôi chắc chắn 100% rằng cậu ấy không việt vị. Nếu không có quyết định đúng đó, thì ai biết chuyện gì sẽ xảy ra?"

Chính sự chính xác tuyệt đối hôm đó là chìa khóa giúp tổ trọng tài người Anh của Howard Webb được tin tưởng giao phó trận chung kết World Cup sau đó.

Ngày nay, với sự xuất hiện của VAR và công nghệ bắt việt vị bán tự động, nhiều người đặt câu hỏi về vai trò của trợ lý trọng tài. Tuy nhiên, Cann vẫn giữ vững lập trường của mình: "Tôi luôn điều hành trận đấu theo cách giống hệt nhau, dù có hay không có VAR. Triết lý của tôi rất đơn giản: làm việc chăm chỉ nhất có thể để đưa ra mọi quyết định đúng ngay trong trận đấu, và khi đó sẽ không cần VAR phải can thiệp. Đó là tất cả những gì tôi từng cố gắng làm."

Về tương lai của nghề nghiệp này, ông khẳng định chắc nịch: "Chắc chắn vẫn cần có các trợ lý trọng tài, và tôi không thấy điều gì thay đổi sớm. Trợ lý trọng tài vẫn đóng một vai trò nền tảng, ba cặp mắt thì luôn tốt hơn là một."

Sự nghiệp vĩ đại của Darren Cann chính là minh chứng hùng hồn nhất cho nghệ thuật và khoa học của nghề cầm cờ, nơi mà bản lĩnh con người vẫn là yếu tố quyết định cuối cùng.