Hướng dẫn luật chơi bóng đá dành cho người mới bắt đầu

1. Ai là người đặt ra luật?

Trước khi đi sâu vào chi tiết, chúng ta cần hiểu rõ nguồn gốc của luật chơi. Một hiểu lầm rất phổ biến là FIFA (Liên đoàn Bóng đá Thế giới) là người soạn thảo luật. Thực tế, cơ quan duy nhất có quyền ban hành và sửa đổi luật bóng đá là IFAB (Ủy ban Bóng đá Quốc tế). FIFA chỉ là đơn vị tổ chức các giải đấu và áp dụng bộ luật này.

Hiện nay, bóng đá chuyên nghiệp vận hành dựa trên văn bản "Laws of the Game" (Luật Bóng đá), bao gồm 17 điều luật cơ bản. Dù là trận đấu ở sân cỏ Ngoại hạng Anh hay trận chung kết World Cup, tất cả đều phải tuân thủ 17 điều luật này.

Khái niệm nền tảng nhất:

Một trận đấu bóng đá tiêu chuẩn diễn ra giữa hai đội, mỗi đội tối đa 11 người (bao gồm 1 thủ môn). Mục tiêu là đưa bóng vào khung thành đối phương bằng bất kỳ bộ phận nào của cơ thể, ngoại trừ tay và cánh tay (trừ thủ môn trong khu vực cấm địa). Đội ghi nhiều bàn thắng hơn khi trận đấu kết thúc sẽ giành chiến thắng. Nếu số bàn thắng bằng nhau, trận đấu có thể kết thúc với tỷ số hòa hoặc cần thêm hiệp phụ/luân lưu tùy theo quy định của giải đấu.

2. Phân loại và mô tả hệ thống luật bóng đá

Hệ thống 17 điều luật của IFAB nghe có vẻ khô khan, nhưng để dễ nhớ, chúng ta có thể chia chúng thành 3 nhóm chính dựa trên tính chất vận hành trên sân:

Nhóm 1: Cơ sở vật chất và Con người (Luật 1-6)

Nhóm này quy định về "phần cứng" của trận đấu:

• Sân thi đấu & Bóng: Kích thước sân 11 người phải là hình chữ nhật (tiêu chuẩn quốc tế thường là 105m x 68m). Bóng phải có hình cầu, làm bằng chất liệu phù hợp.

• Cầu thủ: Mỗi đội có tối đa 11 người và tối thiểu 7 người. Nếu một đội bị thẻ đỏ và còn dưới 7 cầu thủ, trận đấu sẽ bị hủy bỏ (đội đó bị xử thua).

• Trang phục: Cầu thủ bắt buộc phải có áo, quần, tất, bọc ống quyển và giày. Tuyệt đối không đeo trang sức gây nguy hiểm.

• Trọng tài: Người có quyền lực tối cao trên sân, quyết định của trọng tài chính là quyết định cuối cùng (dù có thể được hỗ trợ bởi VAR).

Nhóm 2: Thời gian và Cách thức vận hành (Luật 7-10)

Đây là phần người mới thường thắc mắc nhất:

• Thời gian thi đấu: Một trận đấu tiêu chuẩn gồm 2 hiệp chính, mỗi hiệp 45 phút. Thời gian nghỉ giữa hai hiệp không quá 15 phút.

• Bù giờ (Stoppage time/Injury time): Đây là thời gian được cộng thêm vào cuối mỗi hiệp để bù cho thời gian "bóng chết" do thay người, chấn thương, hoặc kiểm tra VAR.

• Bóng trong cuộc và bóng ngoài cuộc: Bóng chỉ được xem là ra ngoài khi toàn bộ trái bóng đã vượt qua vạch vôi (đường biên dọc hoặc biên ngang), dù là trên mặt sân hay trên không.

Nhóm 3: Lỗi, Hành vi và Những tình huống đặc biệt (Luật 11-17)

• Việt vị (Offside - Luật 11): Đây là luật khó nhất. Hiểu đơn giản: Một cầu thủ bị việt vị nếu đứng gần đường biên ngang khung thành đối phương hơn cả bóng và cầu thủ phòng ngự cuối cùng (thường là hậu vệ cuối cùng, không tính thủ môn) tại thời điểm đồng đội chuyền bóng.

• Lỗi và hành vi khiếm nhã: Các hành vi như đá, ngáng chân, nhảy vào người, nhổ nước bọt, hoặc dùng tay chơi bóng sẽ bị thổi phạt.

  • Thẻ Vàng: Cảnh cáo (phi thể thao, phản ứng trọng tài...).

  • Thẻ Đỏ: Truất quyền thi đấu (lỗi nghiêm trọng, bạo lực, hoặc nhận 2 thẻ vàng).

• Phạt đền (Penalty): Khi đội phòng ngự phạm lỗi trong khu vực cấm địa (vòng cấm 16m50) của chính mình, đội tấn công được hưởng quả đá phạt 11m.

Sự khác biệt giữa các hệ thống:

Luật IFAB là chuẩn quốc tế, nhưng có sự tùy biến ở các cấp độ:

• Bóng đá trẻ em/phong trào: Có thể giảm kích thước sân, giảm thời gian thi đấu (ví dụ 60 phút), và cho phép thay người không giới hạn (thay ra rồi được vào lại).

• Bóng đá chuyên nghiệp (World Cup, Euro): Áp dụng công nghệ VAR (Video Assistant Referee), công nghệ bắt việt vị bán tự động và quy định thay người chặt chẽ (hiện tại là 5 quyền thay người trong 3 lượt).

3. Tình huống áp dụng thực tế 

Để hiểu rõ luật, không gì tốt hơn là nhìn vào các tình huống lịch sử tại các giải đấu lớn:

• Tình huống "Bóng chưa ra ngoài" tại World Cup 2022 (Nhật Bản vs Tây Ban Nha):
  
  Bàn thắng quyết định của Nhật Bản gây tranh cãi lớn vì góc máy truyền hình cho thấy bóng dường như đã ra ngoài biên ngang. Tuy nhiên, theo luật "Bóng trong cuộc và bóng ngoài cuộc", toàn bộ trái bóng phải vượt qua vạch vôi. Các cảm biến và camera góc cao xác định vẫn còn một phần rất nhỏ (chỉ vài milimet) của trái bóng chiếu xuống dính vạch vôi. Do đó, bóng vẫn trong cuộc và bàn thắng hợp lệ. Đây là ví dụ điển hình cho sự chính xác tuyệt đối của luật.

• Luật thủ môn khi bắt phạt đền (Từ mùa giải 2023/2024):
  Sau màn trình diễn tâm lý chiến của thủ môn Emiliano Martinez (Argentina) tại World Cup 2022, IFAB đã siết chặt luật. Hiện nay, trong các quả phạt đền, thủ môn không được phép có hành vi làm xao nhãng đối thủ (như đập tay vào xà ngang, ném bóng đi nơi khác hay khiêu khích). Điều này cho thấy luật bóng đá luôn "sống" và thay đổi để phù hợp thực tế.

• Thời gian bù giờ "Marathon" tại World Cup 2022:
  FIFA yêu cầu các trọng tài tính toán chính xác thời gian bóng chết. Kết quả là nhiều trận đấu có thời gian bù giờ lên tới 10-15 phút, thay vì 3-4 phút như thói quen trước đây. Điều này nhằm đảm bảo tính công bằng, triệt tiêu chiến thuật câu giờ.

4. Câu hỏi thường gặp & Những hiểu lầm phổ biến

Người mới bắt đầu thường hay nhầm lẫn các khái niệm sau:

• Câu hỏi: "Hiệp phụ và Bù giờ có giống nhau không?"

  • Trả lời: Hoàn toàn khác nhau.

    • Bù giờ: Là thời gian cộng thêm vào cuối mỗi hiệp (hiệp 1 hoặc hiệp 2) để bù cho lúc bóng chết. Trận nào cũng có bù giờ.

    • Hiệp phụ: Chỉ diễn ra ở các trận đấu loại trực tiếp (knock-out) khi hai đội hòa nhau sau 90 phút chính thức (cộng bù giờ). Hiệp phụ gồm 2 hiệp, mỗi hiệp 15 phút.

• Câu hỏi: "Luật Bàn thắng Vàng còn áp dụng không?"

  • Trả lời: Không. Luật "Bàn thắng Vàng" (đội nào ghi bàn trước trong hiệp phụ sẽ thắng ngay lập tức) đã bị bãi bỏ từ lâu. Hiện nay, nếu đá hiệp phụ, hai đội bắt buộc phải đá hết trọn vẹn 30 phút dù có bàn thắng được ghi hay không.

• Câu hỏi: "Trận đấu có thể kết thúc khi chưa hết giờ không?"

  • Trả lời: Có thể. Ngoài lý do thời tiết hay bạo động, trận đấu sẽ dừng ngay lập tức nếu một đội bị phạt quá nhiều thẻ đỏ và trên sân còn ít hơn 7 cầu thủ. Khi đó, trọng tài sẽ hủy trận đấu và đội thiếu người sẽ bị xử thua (thường là thua 0-3).

• Hiểu lầm: "Chạm tay là có lỗi".

  • Sự thật: Không phải mọi tình huống bóng chạm tay đều là lỗi. Luật quy định đó phải là hành vi cố tình dùng tay chơi bóng, hoặc tay ở vị trí "làm cơ thể to ra bất thường". Nếu bóng đập vào tay khi tay khép sát người hoặc do bóng bật từ cự ly quá gần không kịp phản xạ, trọng tài thường sẽ không thổi phạt.

Nắm vững luật bóng đá cơ bản không chỉ giúp bạn không bị "lạc lõng" giữa các tình huống trên sân mà còn tăng thêm sự phấn khích khi theo dõi những pha bóng chiến thuật đỉnh cao. Bóng đá là môn chơi của tự do nhưng trong khuôn khổ, và chính bộ luật của IFAB/FIFA là khung sườn giữ cho môn thể thao này hấp dẫn nhất hành tinh.